Korleis kan UiT bidra med løysingar i ei ustabil verd

12. mai kom utviklingsminister Åsmund Grøver Aukrust på besøk til Senter for fredsforsking, ved UiT Noregs arktiske universitet. Der heldt han ei forelesing om utfordringar og behov for internasjonalt samarbeid i ei verd med auka konflikt.

Aukrust understreka at universitet i Noreg kan spela ei viktig rolle som kunnskapsleverandørar innan freds- og bistandsarbeid i ei tid der konfliktar og krigar pregar nyheitsbiletet. Han sikta då til krigane i Ukraina, Gaza og Kongo, borgarkrigen i Myanmar og trefningar og spenningar som har oppstått mellom India og Pakistan.

Han framheva at Senter for fredsstudier (CPS) ved UiT har bygd opp verdifull kompetanse over 22 år som kan komma til god nytte for å finna vegar vidare for å skapa fred, forsoning eller avspenning.

– UiT kan vera ein viktig bidragsytar for å byggja opp demokrati. Det finst vel ikkje ein meir internasjonal by i verda, enn Tromsø, uttalte Aukrust.

Aukrust åtvara også om at krigane og konfliktane i notida undergrev ein regelstyrt verdsorden i ein omfattande skala.

– Noreg må gå i front for å tala for humanitærretten. Det er grunn til å ropa i alarm. Det er ein ekstrem situasjon internasjonalt, der også Trump har frose all bistand, noko som kan få dramatiske konsekvensar. Korleis kan me møta denne situasjonen, spurde han.

UiT kan bidra med klimaovervaking

Krigar og konfliktar kan i mange tilfelle ha utspring i kamp om ressursar, som kan bli forårsaka av klimaendringar. Ved UiT legg fleire forskingsmiljø store ressursar inn å kartleggja klimaendringar, og har dokumentert korleis det får omfattande ringverknader i Arktis, på eit tidleg stadium, for både natur, dyreliv og samfunn. Eit døme på dette er forskingsprogrammet COAT, som har overvakingsstasjonar i Finnmark og på Svalbard.

Også på dette feltet meiner Aukrust at kompetansen til UiTs forskarar kan bidra på ein sterk måte for å dela kunnskap og skapa nytt samarbeid med kollegaer i land i sør. Slik han ser det, har ikkje verdssamfunnet i nærleiken av eit overtak for å komma kommande klimakriser i forkjøpet.

– Me ligg langt bak. Det einaste me kan gjera for å unngå endå verre klimakriser, er å jobba aktivt i Noreg og internasjonalt. Her i nord ser me det aller tydelegast. Svalbard har vorte eit utstillingsvindauge for uføreseielege konsekvensar av klimaendringar. I Noreg har me gode kunnskapar på dette feltet, andre land har ikkje det i det heile. Me burde bruka meir pengar på klimatilpassing og spesielt varsling av ekstremvêr som er på veg, sa Aukrust.

Oversiktsbilde fra et audiotorium mens en person holder forelesning. — Utviklingsminister Åsmund Grøver Aukrust i auditoriet ved Senter for fredstudier, UiT. Foto: Kim Bredesen / UiT

Solidaritet skaper tryggleik

For Aukrust er det avgjerande at Noreg held fram ei utenrikspolitisk linje med å arbeida for internasjonal solidaritet. Dette meiner han kan grunngivast mellom anna med at Noreg har ein open økonomi, der globale konfliktar skapar ringverknader som kan lukka mange dører.

– Noreg er spesielt avhengig av internasjonalt samarbeid. Internasjonal solidaritet handlar ikkje berre om velgjerd, det handlar også om tryggingspolitikk. At andre har det bra gjer at me har det bra sjølv. Om me trekkjer oss ut, blir tomrommet fylt av andre land. Utanrikspolitikk handlar om bankande hjarte, men også eigeninteresse, sa Aukrust.

Han la vekt på at Noreg skal verna om FN-pakta og folkeretten, som han meiner utgjer eit kollektivt vern for alle land.

– FN, som tok 80 år å byggja opp, er under angrep. Me må investera i FN-organ. Om me ikkje gjer noko, vil organisasjonen døy. Det er ikkje ein klisjé å seia at Ukraina kjempar for vår sak. Men Noreg skal vera like mykje til stades for folkeretten andre stader, som i Rwanda eller Myanmar. På dette området har Noreg vore ei veldig tydeleg stemme, uttalte Aukrust.

Det er lett å bli deprimert av internasjonal politikk for tida. Men det er også viktig å hugsa på at ho er hundre prosent menneskeskapt.

Men han peika også på at verda har fått ein lang veg å gå når det gjeld å byggja opp nye kollektive tryggingsstrukturar. Han viste då til eit berømt sitat av tidlegare generalsekretær i FN, Dag Hammerskjöld: «FN vart ikkje oppretta for å ta menneskeslekta til himmelen, men for å redda menneskeslekta frå helvete.»

Skal snakka med alle

Eit anna område Aukrust understreka at Noreg skulle prioritera innan bistandspolitikk, er forsvar av likestilling og vern av minoritetar. Han brukte uttrykket «kanarifuglar i gruva», som eit bilete på at grada av vern av rettane til skeive i ulike land er eit symptom på om det er tilstrekkeleg politisk fridom eller ytringsfridom i eit samfunn.

– Det er lett å bli deprimert av internasjonal politikk for tida. Men det er også viktig å hugsa på at ho er hundre prosent menneskeskapt. Det positive er at desse problema er mogleg å løysa av oss. Me skal vera eit land som snakkar med alle. Men Noreg er likevel i ei særstilling – me har ei historie som er vanskeleg å bruka mot oss og me har tillit i store delar av verda og i Det kvite hus. Det er relasjonar som er viktig å ta vare på, sa Aukrust.

Aukrust peika mot eit måleri på veggen av forelesingssalen, der Mandela stod i sentrum.

– Mandela skapte endringar for folket sitt, arbeidde breitt internasjonalt og var eit førebilete for ei heil verd. Utfordringane me står overfor kan også me gjera noko med, la han til.

Bredesen, Kim kim.bredesen@uit.no Rådgiver

Publisert: 13.05.25 10:00 Oppdatert: 15.05.25 15:47

Geopolitikk Internasjonalt samarbeid Samfunn og demokrati