Persovdnasuodjalus ja mieđiheapmi
SAMINOR oassálastin don sáhtát leat vissis das ahte dat dieđut mat čohkkejuvvojit du birra, gieđahallojuvvojit gustovaš lágaid, láhkaásahusaid ja njuolggadusaid vuođul.
SAMINOR gieđahallá dieđuid mat čatnasit dutnje persovdnan (persovdnadieđut). Lea dehálaš ahte don dieđát guđe persovdnadieđuid SAMINOR gieđahallá, gáhtten dihtii du vuoigatvuođaid mat bohtet ovdan:
- dearvvašvuođadutkanlágas
- álbmotvuđot dearvvašvuođaiskkademiid láhkaásahusas
- persovdnasuodjaluslágain
Mieđáhus ja du vuoigatduođat
Lea eaktodáhtolaš searvat SAMINOR-iskkadeapmái. Don sáhtát searvat muhtin osiide, jus it háliit buot osiide searvat.
Jus searvvat SAMINOR-iskkadeapmái, de mieđat ahte dieđut du birra ja du biologalaš iskosat sáhttet adnot dutkamis boahtteáiggis, almmá áigemeari haga. Miehtan bistá dassážii go jus ieš geasát lobi ruovttoluotta. Don mieđihat maiddái dasa ahte mii oažžut du bovdet ođđa dahje lassi iskkademiide jus dat lea dárbbašlaš.
Buohkain geat servet SAMINOR-iskkademiide lea vuoigatvuohta diehtit makkár dieđut sin birra leat registrerejuvvon. Dus lea maid vuoigatvuohta oažžut njulgejuvvot jus juoga lea boastut registrerejuvvon du birra.
Don sáhtát vaikko goas geassit ruovttoluotta iežat miehtama. Jus háliida geassádit iskkadeamis, de sáhtát gáibidit duššadit ja sihkkut čohkkejuvvon iskosiid ja dieđuid iežat birra, jus dieđut fal eai juo leat adnon analysain, geavahuvvon dieđalaš publikašuvnnain dahje leat anonymiserejuvvon. Jus háliidat oaidnit makkár dieđuid SAMINOR lea vurken du birra dahje jus háliidat iežat miehtama geassit ruovttoluotta, de sáhtát váldit minguin oktavuođa e-poastta bokte: saminor@uit.no.
Dieđut du birra, ja du vástádusat jearahallanskovis, du fysalaš mihtidemiid ja biologalaš iskosiid bohtosat vurkejuvvojit boahttevaš dutkamii dáhtabásii man dáhtagieđahalli lea UiT Norgga árktalaš universitehta. Biologalaš iskosat vurkkoduvvojit dohkkehuvvon dutkanbiobáŋkkus UiT Norgga árktalaš universitehtas.
Buot dieđut ja iskosat vurkejuvvojit almmá nama ja riegádannummara haga. Koda čatná du iežat dieđuide ja iskosiidda – dat mearkkaša ahte dieđuid ii sáhte identifiseret ja ahte dutkit eai beasa diehtit gii don leat. Kodačoavdda vurkkoduvvo eará sajis go du dearvvašvuođadieđut ja dušše muhtin moadde olbmo dihtet koda man bokte dieđut sáhttet dutnje čadnot.
Du dieđut ja iskosat vurkejuvvojit áigemeari haga boahtteáigái jus ieš it gease miehtama ruovttoluotta.
SAMINOR 3-iskkadeami čađaha Sámi dearvvašvuođadutkama guovddáš ja lea guovddáš mii hálddaša dieđuid iskosis. SAMINOR dáhtagieđahallama ovddasvástideaddji lea UiT Norgga árktalaš universitehta. Dat mearkkaša ahte universitehtas lea bajimus ovddasvástádus das movt du dieđut vurkkoduvvojit ja juogaduvvojit.
Dutkanovddasvástideaddji lea SAMINOR fágalaš jođiheaddji, dutki 1, dr.med. Ann Ragnhild Broderstad.
UiT Norgga árktalaš universitehta persovdnadieđuid suodjalanáittardeddjiin sáhttá gulahallat e-poastta bokte personvernombud@uit.no .
Don sáhtát maiddái váldit oktavuođa Dáhtabearráigeahčuin (Datatilsynet) dahje Stáhta dearvvašvuođageahčuin (Statens helsetilsyn) jus dieđut dahje biologalaš iskosat du mielas eai gieđahallojuvvo dearvvašvuođaregisttarlága § 23 - § 25 mielde
Makkár dieđut vurkejuvvojit du birra?
Oassálastiid dieđut čohkkejuvvojit jearahallanskovvedieđuin, dearvvašvuođaiskkadeami mihtidemiin ja varraiskkussuokkardemiin vurkejuvvojit.
Jus don leat leamaš mielde SAMINOR:s, de mis leat dieđut du birra
- dieđut mat bohtet vástádusain maid leat addán jearahallanskovis
- mihtideamit klinihkalaš iskkademiin (omd. allodat, deaddu, varradeaddu)
- biologalaš iskosiid analysabohtosat (omd. gožža-, varra ja vuoktaiskosat)
- dieđut maid mii leat ožžon vearroetáhtas du sohkabeali, šaddan jagi ja makkár suohkanis orut. (SAMINOR 1 guorahallamis maiddai du siviiladili)
SAMINOR 3 rájes čohkke SAMINOR dieđuid maiddái jearahallamiid bokte. Dan maid don jearahallanoassálastin leat almmuhan dáin jearahallamiin, vurkejuvvojit, muhto du identitehta lea čiegus.
Dán birra mii jearrat jearahallanskovis
Jearahallanskovis leat máŋga jearaldaga du dearvvašvuođa, buozalmasvuođaid ja eallindábiid birra. Mii jearrat čuovvovaš fáttáid birra:
- váibmo- ja várrasuotnadávddat ja diabetes (sohkardávda)[IF1]
- covid-19
- dálkkasgeavaheapmi
- fysalaš (rumašlaš) givssit
- bátne- ja njálbmedearvvašvuohta
- molssaevttolaš dálkasiid ja árbevirolaš buorádalli/guvhllára geavaheapmi
- vealaheapmi ja cielaheapmi
- veahkaválddálašvuohta ja illasteapmi
- doaimmashehttejumit
- dearvvašvuođa- ja fuolahusbálvalusaid geavaheapmi ja man duhtavaš leat daiguin
- movt historjjálaš dáhpáhusat čuhcet dutnje odne
- negatiiva eallindáhpáhusat
- borramuš
- eallinkvalitehta
- mentála dearvvašvuohta
- movt dálkkádat ja luonddusisabahkkemat čuhcet dutnje
- bargu/oahppu/ekonomiija
- gárihuhttinávdnasat
- sosiála doarjja ja birgen
- fysalaš aktivitehta
- religiovdna/osku
- giella ja čearddalašvuohta, ja kultuvra
Dán mii mihtidit fysalaš iskkadeamis
Fysalaš iskkadeapmi bistá birrasiid 35-45 minuhta. Doppe mii dahkat čuovvovaš iskkademiid:
- mihtidit allodaga ja deattu, ja birramihtu seakkáža ja alimiid bokte
- mihtidit váimmu ritmma (EKG)
- mihtidit varradeattu ja váimmu ravkasa (pulsa) go leat muosis
- mihtidit giehtačárvema
- mihtidit geahppáid kapasitehta (spirometri) muhtin dihto oasseváldiin
- muhtin oasseváldiid jearrat atnit aktivitehtamihtu ovtta vahku
- váldit varraiskosiid
- mii jearrat oasseváldiin attáše go gožžaiskosa[FM2][IF3] [SS4]
Sii geat leat badjel 70 jagi bovdejuvvojit liige iskkadeapmái mii bistá birrasiid 30 minuhta mas mii:
- iskat balánssa ja mii iskat álkis doaibmanávccaid dego čohkkedit ja čuoččahit
- iskat muittu ja konsentrašuvnna mas oasseváldit galget dovdat sániid, elliid ja ovttastahttit symbolaid ja loguid
Dán analyseret biologalaš iskosiin
Varra- ja gožžaiskosat adnojuvvojit analyseret (guorahallat)
- varrasohkkara meriid
- buoideávdnasiid meari varas
- varraproseantta ja ruovderáju
- iešguđetge enzymaid (proteiinnaid) meari
- iešguđetge sálttiid ja minerálaid meari
- mearkkaid mat čájehit vuolšši gorudis
- iešguđetge mearkkaid mat čájehit movt du monimuččat doibmet
- covid-19 (korona) antiávdnasiid, muhtin oasseváldiin
- vitamiidna B12 meari
Iskosiid analysat vurkejuvvojit dáhtačoakkáldahkii ovttas du jearahallanskovi vástádusaiguin. Loahppa varraiskosat vurkejuvvojit biobáŋkui UiT Norgga árktalaš universitehtas maŋit áiggi dutkamii.
Gii sáhttá atnit SAMINOR dieđuid ja biologalaš materiála?
Jus áigu beassat atnit SAMINOR-materiála, de ferte dutkanprošeakta ohcat SAMINOR:s lobi. SAMINOR dieđut sáhttet adnot dutkanprošeavttain maid ulbmil lea háhkat máhtu máŋggačearddalaš ássanguovlluid olbmuid dearvvašvuođa, buozanvuođaid ja eallindilálašvuođaid birra. Dutkanprošeavttain mat atnet SAMINOR dieđuid, galgá leat čielga ávki álbmogii dutkojuvvon guovlluin.
Buohkat geain lea dutkangelbbolašvuohta (doavttirgráda ja sullasaš) ja geat barget Norgga dutkanásahusain, sáhttet ohcat lobi analyseret SAMINOR čohkken dieđuid. Studeanttat sáhttet maid oažžut lobi atnit SAMINOR-dieđuid jus váldobagadeaddji lea prošeaktajođiheaddjin. Dát dieđut eai addojuvvo politiijaide, dáhkádusfitnodagaide dahje eará kommersiála ásahusaide.
Dutkit sáhttet oažžut dieđuid mat leat dárbbašlaččat dasa ahte sáhttit vástidit iežaset dihto dutkangažaldagaid. Dutkit ožžot dušše identifiserekeahtes dieđuid. Dat mearkkaša ahte buot mii sáhttá muitalit ahte dat leat du birra, lea sihkkojuvvon, nu ahte dutkit eai beasa diehtit gean birra dieđut leat. Go dutkit leat geargan iežaset analyseremiin, de galget sii sihkkut dahje jávkadit buot dieđuid maid leat háhkan. Biologalaš materiála geavaheamis galget iskosat duššaduvvot dahje máhcahuvvot SAMINOR:i.
Buot dutkanprošeavttat mat áigot atnit SAMINOR čohkken dieđuid ja biologalaš materiála, fertejit doaibmat Norgga lágaid ja njuolggadusaid mielde ja galget leat ožžon dárbbašlaš dohkkejumi ovdal go dieđut dahje biologalaš materiála addojuvvo daidda.
Buot dearvvašvuođadutkan mii guoskkaha sámiid oppalaš joavkun, dahje mii viežžá dieđuid guovlluin gos sámit dahket mearkkašahtti oasi álbmogis, dahje mat guoskkahit sámi čearddalašvuođa, giela dahje kultuvrra, gáibida kollektiiva miehtama. Dakkár miehtama galget buot prošeavttat, mat áigot atnit SAMINOR dieđuid, ohcat Sámedikki áššedovdi ehtalaš dearvvašvuođadutkama lávdegottis.
Dieđut sáhttet sáddejuvvot olgoriikii (maiddái olggobealde EU/EEO) dutkanprošeavttaid atnui jus prošeaktajođiheaddji lea virgáduvvon Norgga dutkaninstitušuvdnii ja jus persovdnasuodjalanortnega eavttut leat devdojuvvon. Sáhttá leat áigeguovdil analyseret biologalaš iskosiid olgoriikka laboratoriain (maiddái olggobealde EU/EEO).
Jus dutkanásahusat atnet SAMINOR čohkken biologalaš materiála ja analyserejit daid, de galget bohtosat máhcahuvvot SAMINOR:i. Analysabohtosat vurkkoduvvojit ovttas eará SAMINOR dieđuiguin ja galget sáhttit adnot ođđasis.
Sáhttá boahtteáiggis leat áigeguovdil guorahallat buozanvuođaid genehtalaš dovdomearkkaid. Dakkár dutkan oažžu čađahuvvot dušše jus ulbmil lea deaŧalaš ja ávkkálaš sámi álbmogii. SAMINOR čohkken genehtalaš materiála ii boađe adnot čielggadit fuolkevuođa dahje guorahallat gos sámit bohtet, eaige dat addojuvvo politiijaide, dáhkádusfitnodagaide dahje dakkáriidda. Buot iskosat vurkkoduvvojit almmá nama ja riegádannummara haga. Lea koda mii čatná du iežat dieđuide ja iskosiidda.
Genehtalaš dutkan ii oaččo goassege álggahuvvot ovdal go ehtalaš guorahallamat leat čađahuvvon ja Sámedikki Áššedovdi ehtalaš dearvvašvuođadutkama lávdegoddi, Regionála ehtalaš medisiinnalaš ja dearvvašvuođafágalaš lávdegoddi (REK), ja SAMINOR jođiheaddji SAMINOR prošeaktastivrra rávvaga mielde leat dan dohkkehan.
Dokumeantat - miehtancealkámus, bovdehus, diehtočálus
| SAMINOR 3 |
|
| SAMINOR 2, ceahkki 2 | |
| SAMINOR 2, ceahkki 1 | Bovdehusreive (dárogillii ja davvisámegillii) Bovdehusreive (dárogillii ja lullisámegillii) Bovdehusreive (dárogillii ja julevsámegillii) |
| SAMINOR 1 | Bovdehusreive (dárogillii ja davvisámegillii) Diehtočálus design 1 (dárogillii ja davvisámegillii) Diehtočálus design 2 (dárogillii ja davvisámegillii) |
|
SAMINOR 1 |
Bovdehusreive (dárogillii ja davvisámegillii) |
|
|
SAMINOR 2, ceahkki 1 |
Dieđut bovdehusreivves, mieđihancealkámuš jearahallanskovis |
Bovdehusreive (dárogillii ja davvisámegillii) |
|
SAMINOR 2, ceahkki 2 |
Bovdehusreive Skánit/Evenášši (dárogillii) |
Geahča sierra siiddu mas leat buot SAMINOR 1 skovit 1 ja buot SAMINOR 2 skovit.