Prosjækta l låhpaduvvam.  

Ulmme 

• Guoradallat makkir lágásj viehkev hæhkka jábmema lagámusá Nuorttalij-Vuonan li oadtjum almulasj viehkediddjijs, luojvoj organisasjåvnåjs ja sosiála værmádagás. 
• Man mudduj dádjadi viehkediddje makkir viehkev lagámusá dárbahi, ja majt konkriehta li dahkam lagámusáj vuoksjuj ja manen la kultuvrradádjadus tiebmán? 
• Gåktu aneduvvi dålusj sáme nårma ja rituála gå galggá surgo tjadá rijbbat? 
• Makkir vidjura sáme kultuvran ja iellemvuogen li læhkám lagámusájda gievrrodussan? 

Dutkamdesigna 

Dutkamprosjækta "Hæhkka jábmema lagámusá Nuorttalij-Vuonan" la dáhtájt tjoahkkim guovtet sajijs; "Suohkanguoradallam" ja "Báhtsám lagámusá guoradallamin", ja la ássjáj lahkanam sihke kvantitatijva (gatjálvissjiemá) ja kvalitatijva (tjiegŋalap ságájdahttema) láhkáj. 

"Suohkanguoradallam" (gatjálvissjiebmá mav iesj la dævddám): Suohkandálkudiddje ja/jali jådediddje suohkana hiehtejuohkusin gej duogen li lagámusájt tjuovvolit divna suohkanijn Nuorttalij-Vuonan (n=88) ja tjuoldedum suohkana oarjjel-sáme guovlon (n=9, Roandem, Engerdal, Røros, Snåsa, Røyrvik, Steinkjer, Lierne, Namsskogan ja Levanger) ja Svalbard (n=1), jæskoduvvin ja oadtjun diedojt guoradallama birra. Tjoahkkáj 93 suohkana sihtin guoradallamij sæbrrat (RR: 60 %). 

"Lagámusáj guoradallam" (gatjálvissjiebmá mav iesj la dævddám): Suohkandálkudiddje ja/jali jådediddje suohkana hiehtejuohkusin gej duogen li lagámusájt tjuovvolit divna suohkanijn Nuorttalij-Vuonan (n=88) ja tjuoldedum suohkana oarjjel-sáme guovlon (n=8, Engerdal, Røros, Snåsa, Røyrvik.). Steinkjer, Lierne, Namsskogan ja Levanger), jæskoduvvin ja ánodijma jut galggin gávnnat lagámusájt suohkanis gatjálvissjiebmáguoradallamij. Tjoahkkáj ánodijma 437, dájs 151 miededimsjiemá ruopptot sáddiduvvin, tjoahkkáj 244 miededimij lagámusájs. Lagámusáj gatjálvissjiebmáguoradallamij (N=244) vásstedin 74 % (n=180). 

"Lagámusáj guoradallam" sebradahttemævto lidjin: 

1. Oassálasste galggin liehket ållessjattuga (18 jagága jali vuorrasabbo) 
2. Hæhkka jábmema lagámusá (fællam, hæhkka mánnájábmem, iesjsårmmim ja gåddem) 
3. Jábmema rájes galgaj mannam binnemusát guhtta máno ja gitta 7 jahkáj 

"Lagámusáj guoradallam" (kvalitatijva tjiegŋalap ságájdahttema): Lagámusá gudi lidjin miededam ságájdahttemij sæbrrat, gullin gatjálvissjiemá dievddema maŋŋela mijás ja de ságájdahtijma sijá sijddasuohkanin. Tjiegŋalap ságájdahttema dagáduvvin tjuoldedum guovlojn ja tjoahkkáj 31 lagámusá duot dát sáme guovlos oassálasstin. Lagámusá lidjin látte, rivggo, sáme ja guojna gudi årrun Finnmárko fylkan, Råmså fylka merragátten ja stádan, julevsáme guovlon Nordlándan ja Nuortta-Trøndelága fylkan. 

Gatjálvissjiemá 

Tjuovvovasj gatjálvissjiemáv galggin oassálasste ietja dievddet "Suohkanguoradallamin" 

• The Community Questionnaire (Dyregrov, 2003)

Tjuovvovasj gatjálvissjiemáv galggin oassálasste ietja dievddet "Lagámusáj guoradallamin" 

• General Health Questionnaire (GHQ-28) (Goldberg & Williams, 1988) 
• Resilience Scale for Adults (Friborg et al., 2005) 
• The 22-item Impact of Event Scale (IES-22) (Horowitz, Wilner & Alvarez, 1979) 
• The Inventory of Complicated Grief (ICG; Prigerson et al., 1995) 
• The Posttraumatic Growth Inventory (PTGI, Norwegian version NKTVS, 2007) 
• The Assistance Questionnaire (Dyregrov, 2003) 

Tjiegŋalap ságájdahttem tjuovoj ságájdahttemoahpestiddjev 

Prosjevta kvalitatijva oasen aneduváj fenomenologalasj lahkanibme man ulmme lij oahppat gåktu lagámusá duot dát kultuvras ja duogátjis vásedi ja ájádalli sæmmi ássje birra, liehket hæhkka jábmema lagámussan. Kvalitatijva ságájdahttemoahpestiddje dættodij gåktu lagámusá li vásedam viehkev ja doarjjagav almulasj viehkediddjijs ja sijá luondulasj sosiála værmástagás. Duodden oahpestiddje dættodij lagámusáj surggoprosessav ja rijbbamav sijá kultuvralasj birrasin. 

Rappårttå: Hæhkka jábmema lagámusá Nuorttalij-Vuonan 

Prosjækta "Hæhkka jábmema lagámusá Nuorttalij-Vuonan" låhpaduváj jagen 2011. Dutkamprosjevta rappårttå  la almoduvvam ja sáddiduvvam juohkkahattjaj guhti lij fáron guoradallamin aktan divna suohkanijda Nuorttalij-Vuonan ja tjuoldedum suohkanijda oarjjelsáme guovlon. 

• Sucidology Volume 6 Number 1 2015: Sudden and unexpected death in Sámi areas in Norway - A qualitative study of the significance of religiosity in the bereavement process s 53-62
• Sucidology Volume 5 Number 1 2014: The need for and barriers to professional help – a qualitative study of the bereaved in Sámi areas s 47-58
• Sykepleien forskning nr. 1 2014: Etterlattes erfaringer med lokalt hjelpeapparat i samiske områder i Nord-Norge s 36-42

Edna gijtto gájkajda gudi sebrajda!  

Gejna guládallat 

Guoradallama prosjevtav jådedij dutke Anne Silviken.

Prosjækta lij aktisasjbarggo dáj gaskan: SSHF, Nasjonalt folkehelseinstitutt (FHI), Regionalt ressurssenter om vold, traumatisk stress og selvmordsforebygging (RVTS Nord) ja Samisk nasjonalt kompetansesenter – psykisk helsevern og rus (SANKS, Finnmarkssykehuset). 

Prosjevta juohkusin lidjin dutke ja psykolåvggå Anne Silviken (SSHF), dutke ja sosiolåvggå Kari Dyregrov (FHI), antropolåvggå Gro Berntsen (RVTS Nord) ja stipendiáhtta Lena Slettli Gundersen (SSHF). Antropolåvggå Vigdis Stordahl (SANKS) ja sosionåvmmå Øyfrid Haugli (SANKS) libá mijájt viehkedam prosjevta åvddånahtedijn.